Οι Αρχάνες δεν έχουν θάλασσα. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως πρέπει να τις βγάλετε από το πρόγραμμα των καλοκαιρινών σας διακοπών, ιδιαίτερα αν επισκεφθείτε την Κρήτη! Ο πολύχρωμος οικισμός, που έχει τιμηθεί με διεθνείς διακρίσεις και αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση όσον αφορά την οικιστική του ανάπτυξη, έχει πολλά να δείξει στον ταξιδιώτη.
Χωρίζεται σε δύο συνοικίες και η καλύτερη για μία σύντομη περιήγηση είναι των Άνω Αρχανών. Αφετηρία η πλατεία Ιωάννη Νταφώτη (Φρούραρχος των Αρχανών το 1897) στον κεντρικό δρόμο της οδού Γεωργίου Καπετανάκη. Τα πρώτα σπίτια, όλα βαμμένα σε ώχρα, ροζ, μοβ, μπορντό και τις αποχρώσεις τους, θα σας φτιάξουν τη διάθεση!
Σύντομα θα δείτε την εκκλησία της Παναγίας της Φανερωμένης (του 14ου αιώνα). Στην καρδιά της λειτουργεί ιστορικό εκκλησιαστικό μουσείο και στην αυλή της υψώνεται το Ρολόι του 1930.
Λίγα μέτρα πιο κάτω είναι η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου (1834). Στη συνέχεια θα δείτε πινακίδες που οδηγούν στο Λαογραφικό Μουσείο (τηλ. 2810 752891) και το Αρχαιολογικό Μουσείο Αρχανών. Κοντά στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου (του 1856), στην Τουρκογειτονιά , είναι ο αρχαιολογικός χώρος των Αρχανών. Πρόκειται για Ανακτορικό Κτίριο, το οποίο χτίστηκε πιθανότατα γύρω στο 1900 π.Χ. Επιστρέφοντας μπορείτε να περπατήσετε την οδό Καπετανάκη μέχρι το τέλος της (αντίθετα με το ρεύμα των αυτοκινήτων) και δεν θα αργήσετε να φτάσετε στην ομώνυμη κεντρική πλατεία.
Το όνομα «Αρχάνες» έχει ινδοευρωπαϊκή ρίζα, εμφανίζεται από τον 5ο αιώνα π.Χ. στον ενικό (Αρχάνα) και σχετίζεται με το νερό. Πρόκειται για έναν από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους της Κρήτης, η ιστορία του οποίου χάνεται στα βάθη των αιώνων. Στην ίδια περιοχή όπου είναι σήμερα χτισμένη η κωμόπολη των Αρχανών, σε χρόνια μακρινά υπήρχε μια ακμάζουσα μινωική πολιτεία. Ο τόπος κατοικούνταν ήδη από τα νεολιθικά χρόνια (6000 π.Χ.), ενώ στη μεγάλη ακμή του έφτασε μεταξύ του 2500 και του 1400 π.Χ. Οπως μαθαίνουμε από τις αρχαιολογικές μελέτες, την περίοδο που οικοδομήθηκαν τα μεγάλα ανάκτορα στην Κνωσό, τη Φαιστό και στα Μάλια, χτίστηκε και ένα μεγαλοπρεπές ανάκτορο στις Αρχάνες.
Στις αρχές του 20ού αιώνα άρχισε να βγαίνει στην επιφάνεια το αρχαιολογικό ενδιαφέρον για τις Αρχάνες, όταν ο Α. Evans διατύπωσε τη θεωρία της ύπαρξης στις Αρχάνες ενός θερινού ανακτόρου των βασιλέων της Κνωσού, στηριζόμενος στα αρχαιολογικά ευρήματα. Η θεωρία του Evans αποδείχτηκε το 1964, όταν ο Γ. Σακελλαράκης, έπειτα από ανασκαφές, έφερε στο φως το εν λόγω ανάκτορο στην Τουρκογειτονιά των Αρχανών. Το αρχαιολογικό ενδιαφέρον για την περιοχή ενισχύεται και από τον εντοπισμό του νεκροταφείου στο Φουρνί το 1965, την ανασκαφή του μεγάρου στο Βαθύπετρο από τον Σπ. Μαρινάτο το 1957, την αποκάλυψη του μινωικού ναού στα Ανεμόσπηλια και του ιερού στην κορυφή του Γιούχτα.
Στα νεότερα χρόνια, οι Αρχάνες έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην πορεία του νησιού, συντονίζοντας τις κρητικές επαναστάσεις του 1866 και του 1897.
Πηγή:tanea.gr